محصول یاب - فدک در قرآن

عده زيادي از مفسران و محدثان بزرگ نوشته‎اند وقتي آيه شريفه و آت ذا القربي حقّه، و حق نزديكان خود را بپرداز و به آنها بده (اسراء/26) نازل شد، پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله فدك را به فاطمه عليها السلام بخشيد و فرمود: فدك از آن تو باشد. براي روشن شدن اين موضوع اشاره‎اي مختصر به ماجراي فدك ضروري مي‎نمايد.

فدك زمينِ آباد و حاصل‎خيزي در نزديكي خيبر بود و از مدينه حدود 140 كيلومتر فاصله داشت و اكنون اين سرزمين در عربستان به نام «حائط و حويط» معروف است، در اين سرزمين (روستاي فدك) عده‎اي يهودي زندگي مي‎كردند . وقتي آنان خبر پيروزي سپاه اسلام در خيبر را شنيدند و عظمت اسلام به گوششان رسيد، شخصي را براي عقد قرار داد صلح نزد پيامبر صلي الله عليه وآله فرستادند و خودشان بدون جنگ تسليم پيامبر صلي الله عليه وآله شدند و سرزمين فدك را به پيامبر صلي الله عليه وآله  واگذار و صلح نمودند. و بر طبق آية «فئ» فدك جزء اموال پيامبر صلي الله عليه وآله به حساب آمد. چون خداوند فرمود: و ما أفاء اللّه علي رسوله منهم فما اوجفتم عليه من خيل و لا ركاب و لكن اللّه يسلط رسله علي من يشاء و اللّه علي كل شئ قدير* ما افاء اللّه علي رسوله من اهل القري فلله و للرسول...، آنچه را خدا به رسولش از آنها (يهود) بازگرداند چيزي است كه شما براي به‎دست آوردن آن (زحمتي نكشيديد) نه اسبي تاختيد و نه شتري ولي خداوند رسولان خود را بر هركس بخواهد مسلط مي‎سازد و خداوند بر هرچيز قادر است. آنچه را خداوند از اهل اين آبادي‎ها به رسولش باز گرداند از آن خدا و رسول و... است(حشر/6-7).

از آنجا كه پيامبر صلي الله عليه وآله دوست نداشت ساكنان آن ديار آواره شوند و در تأمين زندگي خود با مشكل مواجه گردند به يهوديان ساكن در آنجا اجازه داد كه همچنان بر سر مزارع باقي بمانند و به صورت «مزارعه» زمين‎هاي آنجا  را زير كشت برند و در عوض نصف درآمد آن را به پيامبر صلي الله عليه وآله تحويل نمايند. اين روند ادامه داشت تا اين كه آية فدك نازل شد و پيامبر صلي الله عليه وآله آن را به فاطمه عليها السلام بخشيد. و از آن تاريخ يهوديان فدك، درآمد آن سرزمين را به فاطمه عليها السلام مي‎دادند. تا اين‎كه بعد از رحلت پيامبر صلي الله عليه وآله و پس از ماجراي سقيفه به فاصله چند روز (برخي گفته‎اند بعد از ده روز از وفات پيامبر صلي الله عليه وآله) فرمان مصادره فدك صادر شد و به دستور هيئت حاكمه، وكلاء و كارگزاران فاطمه عليها السلام  را از فدك بيرون كردند و افراد ديگري به جايشان منصوب شدند. و هرچه كه فاطمه عليها السلام اعتراض و شكايت كرد ترتيب اثر داده نشده است.

اكنون با توجّه به مطالب گذشته به چند نكته اشاره مي‎شود.

          1- تفسير آيه شريفه و منظور از «ذي القربي»

خداوند به پيامبرش دستور مي‎دهد: و آت ذا القربي حقه، حق نزديكان را به آنها بده، در اين‎كه  منظور از ذي القربي چه كسي است، آيا همه خويشاوندان مراد است يا خصوص خويشاوندان پيامبر صلي الله عليه وآله در ميان مفسران گفتگو است. ليكن با توجّه به اين كه خطاب در جمله «و آت» پيامبر گرامي اسلام است، لذا منظور خصوص بستگان پيامبر صلي الله عليه وآله است و مقصود آيه شريفه پرداختن حق بستگان پيامبر صلي الله عليه وآله به آ نها است، مانند خمس غنائم و ساير اشيائي كه خمس به آنها تعلق مي‎گيرد و به طوري پرداخت حقوقشان در بيت المال مي‎باشد.

افزون بر اين، در روايات متعددي كه از طريق شيعه و اهل سنت نقل شده، مي‎خوانيم كه به هنگام نزول آيه شريفه پيامبر صلي الله عليه وآله فاطمه عليها السلام را خواند و سرزمين فدك را به او بخشيد، به همين دليل پيامبر صلي الله عليه وآله حق ذي القربي خود را از خمس و فئ و... به آنها داد، بعد از آنكه از گرفتن زكات كه در واقع از اموال عمومي محسوب مي‎شد براي آنها ممنوع بود و بدين طريق حق كسي از بيت المال ضايع نگرديد و در جامعه اسلامي همگان از حقوق يكسان برخوردار شدند.

          2- بخشش فدك برچه اساسي بود؟ آيا پارتي بازي به حساب نمي‎آيد؟

بسيار روشن است كه اين بخشش به خاطر نور چشمي بودن فاطمه عليها السلام صورت نگرفت، چرا كه اولاً پيامبر صلي الله عليه وآله منزه از رذايل اخلاقي و برخوردار از مقام عصمت مي‎باشد و با وجود عصمت توهم اين‎گونه مسائل خطا است.

ثانياً پيامبر صلي الله عليه وآله بر طبق دستور خداوند عمل كرد، چرا كه تاقبل از نزول آيه شريفه چيزي به فاطمه عليها السلام يا علي عليه السلام نداد، با اين‎كه پس از فتح بني نضير زمين‎هاي مزروعي و خانه مسكوني آنجا را بين مهاجران تقسيم كرد، همچنين زمين‎هاي خيبر و ديگر نقاطي مانند وادي القري كه فتح شد بين آنان تقسيم گرديد تا جائي كه افراد فاقد زمين و خانه داراي زمين مزروعي و خانه مسكوني شدند، امّا از آن اموال به علي عليه السلام و فاطمه عليها السلام چيزي داده نشد، با اين‎كه اينان در ميدان نبرد و تحمل سختي‎ها همواره پيشتاز بودند، تا اين‎كه آيه شريفه نازل شد، بنابراين در حقيقت خداوند فدك را به فاطمه عليها السلام داده است وگرنه پيامبر صلي الله عليه وآله به اهل‎بيت خود از فئ چيزي نمي‎داد.